Qua
nhiều năm liền, chúng ta vẫn luôn tin rằng logo Apple chắc chắn là một ví dụ
tiêu biểu của tỷ lệ vàng. Thế nhưng bài viết dưới đây sẽ lý giải rõ hơn cho bạn
tại sao tất cả "tỷ lệ vàng" ở đây chỉ là một trò lừa tinh vi.
Có
lẽ nhiều người không còn thấy xa lạ gì với những tấm poster diễn giải tỷ lệ
vàng đáng ngưỡng mộ trong logo của Táo như dưới đây:
Đồ
thị "tỷ lệ vàng" trên logo Apple
Hình
ảnh trái táo khuyết hoàn hảo hiện nay thực chất không phải phiên bản đầu tiên
designer Rob Janoff thiết kế cho Apple. Trong một cuộc phỏng vấn trước đây, anh
từng tiết lộ rằng dù vẫn là nguyên mẫu trái táo nhưng hình dáng của nó đã được
công ty thiết kế Landor & Associates thay đổi ít nhiều. Cụ thể là họ đã làm
sáng màu sắc và chỉnh lại hình hài của nó cho cân xứng hơn.
Khi
thiết kế nó, Janoff hóa ra chỉ vẽ tay nên phiên bản đầu những năm 1980 nhìn khá
méo mó thế này:
Đúng
vậy, logo ban đầu Apple sử dụng chắc chắn không thể gọi là cân xứng hay “kiệt
tác toán học” gì hết. Sau đó Apple đã thuê hãng thiết kế Landor &
Associates "chỉnh hình" cho nó khá nhiều. Tuy không hiện không có
nhiều thông tin về quá trình thiết kế của công ty này nhưng chúng ta đều biết
sau khi được sửa đổi, hình ảnh táo khuyết trong các catalogue máy Macintosh
trông đã khá gần với logo Apple hiện nay.
Phiên
bản này đã thực sự cân xứng, các đường nét không còn vẽ tay mà được định vị
bằng những đường cong đơn giản nhưng nhất quán.
Thế
nhưng nó đã theo đúng tỷ lệ vàng chưa? Mỗi máy tính Apple bán ra đều chứa một
bản vector logo dưới dạng ký tự Unicode. Một số mẫu logo cũng được gửi kèm
trong bộ thông cáo báo chí có thể hiển thị được trên cả màn hình retina. Hãy
thử mổ xẻ những logo do chính Apple cung cấp này.
Điều
đầu tiên có thể thấy rõ là hình ảnh ký tự trong Unicode và hình ảnh trong bộ
nhận diện thương hiệu dành cho báo chí không được thiết kế theo cùng 1 tỷ lệ
hình học.
Lồng
2 hình vào nhau chúng ta thấy rõ sự khác biệt
Điều
này cho thấy các thông số hình học trên logo này không phải là bất biến và cũng
thể hiện rằng thứ ma thuật được đồn đại về logo Táo hóa ra không thực sự tồn
tại.
Hãy
tạm thời bỏ qua nó và mổ xẻ tiếp một phiên bản gần đây. Yếu tố đầu tiên đập vào
mắt chúng ta là đường tròn được đánh dấu 13 ở chính giữa logo. Không khó để vẽ
được một hình tròn chạy từ điểm lõm trên xuống điểm lõm dưới của trái táo với
đường kính tạm coi là 13.
Bước
tiếp theo là khớp các đường tròn vào các đường cong khác trên logo để xem liệu
quan hệ hình học giữa chúng có khớp với đồ thị trên không. Hóa ra nhiều đường
cong trên logo Apple không phải là các cung tròn (đường vòng cung thuộc một
đường tròn nào đó). Ví dụ so sánh hai đường cong trên chiếc lá, bạn sẽ thấy
chúng cắt nhau nhưng không hề cân xứng với nhau như đồ thị "tỷ lệ
vàng" đã vẽ.
Ướm
hai đường cong với nhau chúng ta lại thấy tiếp một sự khác biệt nữa
Hai
đường cong tạo nên chiếc lá thực chất là đường cong hoàn toàn khác nhau. Đáng
tiếc là điều tương tự cũng xảy ra với nhiều đường cong khác trên logo. Nếu các
đường cong này không phải là các cung tròn thì ngay đến việc sử dụng những
đường tròn để tạo nên logo này cũng là khó chứ chưa nói gì đến việc đánh giá
được tương quan giữa chúng.
Tiếp
tục với các vòng tròn được đánh số 8: Giả sử chúng ta bỏ qua thực tế chúng
không phải cung tròn và căn chỉnh vài đường tròn cho đến khi tương thích với
logo (chấp nhận một vài sai số) như hình dưới. Kết quả vẫn cho thấy đường kính
của chúng cũng chẳng hề bằng nhau.
Sự
khác biệt giữa 7,5 và 8,5 cũng giống như một “tỷ lệ vàng” với giá trị không
phải 1,618 như bình thường mà là 1,53 hay 1,73 vậy. Cho dễ hình dung, dưới đây
là hình ảnh thực tế một hình chữ nhật “tỷ lệ vàng” 1,73:
Hay
1,53:
Thế
nhưng hãy cứ tạm quên đi điều này và tiếp tục với phần đường tròn đường kính 5
mà đồ thị ban đầu vẽ ra. Bạn có để ý thấy góc đường số 8 và số 5 gặp đường số 3
rất đáng ngờ?
Hãy
thử bắt đầu từ đường tròn số 5…
Hóa
ra là 4,4 mới vừa...
Nếu
đã như vậy thì khi nhét vào logo nó sẽ ra thế này, thực sự là các đường tròn
quá bé để tiếp xúc được với nhau:
Đến
đây thì có lẽ mọi thứ đã ngã ngũ: Tỷ lệ đường kính các vòng cong trong thiết kế
logo này (3:4,4:7,5) thực chất khá là vô nghĩa chứ không đều như đồ thị đồn đại
kia đã nêu.
Nếu
cứ cố đấm ăn xôi làm tròn đường kính của chúng thì sao? Chúng ta sẽ được hình
như dưới đây:
Vẫn
chẳng khá hơn chút nào phải không?
Nỗ
lực cuối cùng, như này thì sao?
Trong
trường hợp này thì tiêu chuẩn "vàng" đã bị hạ xuống quá thấp, bởi bất
cứ diện tích nào cũng có thể được làm đầy bởi các hình tròn đường kính giảm dần
tiếp xúc nhau, chẳng hạn ngay với chiếc lá trên logo:
Như
vậy, nếu bỏ qua việc logo này khó có thể được thiết kế dựa trên các đường tròn,
việc những đường tròn được làm sai số đường kính cũng vẫn không khớp được với
đồ thị phía trên hay cả việc bất cứ hình nào cũng có thể được phủ đầy bằng
những vòng tròn tiếp xúc có đường kính khác nhau thì chúng ta còn lại gì? Liệu
đơn vị "1" trong đồ thị đầu bài có phải một căn cứ nhất quán? Tỷ lệ
vàng liệu có tồn tại trên logo Táo khuyết không? Có lẽ bạn cũng tự có câu trả
lời cho riêng mình rồi.
Để
hiểu rõ hơn sự sai lệch khó tránh của con mắt chúng ta khi quan sát ước chừng
sự vật, hãy xem bộ font Helvetica mà nhiều designer yêu thích dưới đây:
Font
Helvetica luôn cho cảm giác các nét chữ khá đồng đều nhau
Rồi
quan sát ký tự T hoa trong font này:
Thoạt
nhìn có thể bạn sẽ nghĩ nét ngang và nét sổ ở chữ T có độ rộng bằng nhau. Thế
nhưng khi xếp cạnh nhau, độ rộng thực tế của chúng đã "hiện nguyên
hình":
Sự
khác biệt là khá lớn, thế nhưng mắt người lại khó nhận ra khi chúng được xếp
khác chiều nhau. Trên thực tế, nếu hai nét này có cùng độ rộng thì hình ảnh chữ
T lên sẽ rất kỳ quặc. Đây chính là thứ người ta vẫn gọi là “tính chính xác có
thể xé nát cả nghệ thuật”. Trong thiết kế, chúng ta chỉ có thể nói rằng: Nếu nó
trông có vẻ đúng thì cứ coi như nó đúng đi. Tương tự như vậy, logo Apple cũng
khiến người ta bị cuốn hút bởi nó tạo cho họ cảm giác chính xác một cách khó
hiểu cho dù thực tế không hề là như vậy.
(Theo
Trí Thức Trẻ)
